Μια θεώρηση πάνω στο Λαϊκό Μουσικό Πολιτισμό και την ανάγκη συντήρησής του

 ΦΩΤΟ: ΠΑΝΟΣ ΚΟΥΛΟΥΚΟΥΡΑΣ

 ΕΡΕΥΝΑ – ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

    ΕΛΕΝΗ ΚΟΣΜΕΤΑΤΟΥ*

 «…Αλλά παράδοση δεν είναι σταμάτημα, δεν είναι ακινησία.

Η παράδοση είναι ρεύμα ζωής  και σκέψεως…»

(Λαμπελέτ Γιώργος)

ΟΙ ΛΑΪΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ δεν ήταν κάτι τυχαίο, ένα απλό δημιούργημα δηλ. της στιγμής. Χρειάστηκαν ασφαλώς όχι μόνο χρόνια αλλά δεκαετηρίδες ίσως και αιώνες ολόκληροι ακόμα μέχρις ότου διαμορφωθούν μέσα από μια καθολική συνείδηση ολόκληρων φυλών, εθνών και λαών σε κάτι που να ανταποκρίνεται...

και να εγγίζει κάτι βαθύτερο, κάτι που να υπάρχει και να αντηχεί την ψυχή του καθενός, καθώς συνδεόταν με βασικές φάσεις της καθημερινής του ζωής. Γι` αυτό άλλωστε και ο μεγάλος Κινέζος σοφός Κομφούκιος είπε:

«Δείξτε μου τους ρυθμούς ενός λαού και θα σας πω τον χαρακτήρα του», κάτι τόσο διαφορετικό από την ισοπεδωτική παντοδυναμία της καταναλωτικής κοινωνίας μας.

Ο δρόμος προς την παγκοσμιοποίηση δεν έχει επιστροφή και η επιβολή κάποιων υποπροϊόντων που έχουν δύναμη-είτε πολιτική, είτε οικονομική είτε στρατιωτική, είτε γιατί έχουν το έλεγχο της πληροφόρησης, πρέπει να γεννήσει αντιστάσεις. Αν εμείς δεν υπερασπιστούμε το «χρώμα» του κάθε λαού, δεν θα υπάρξει διάλογος και συμμετοχή στο αυριανό πρόσωπο του κόσμου μας με τα δικά μας πολιτισμικά γονίδια και ο αυριανός πολιτισμός θα είναι πάρα πολύ φτωχός, αν δεν μπολιαστεί με τις ιδιαιτερότητες των τοπικών πολιτισμών.

Ο Ακαδημαϊκός Σπύρος Μελάς σε άρθρο του έγραφε: «…Να κεντρίσουμε, ζητάμε με το ζωντανό παράδειγμα της δημοτικής τέχνης την ψυχή κάθε νέου, που μπαίνει στην πνευματική ζωή, μ` αδιάφθορη διάθεση και δίψα ιδανικού, να τον βοηθήσουμε να συλλάβει το νόημα τους, αυτή την ψυχή της Ελλάδας, που είναι και δική του ψυχή, να τον φέρουμε σ` άμεση επαφή με τις δροσάτες πηγές της εθνικής ζωής και της τέχνης, να προσφέρουμε γόνιμες αφετηρίες στη δημιουργική του ορμή, ένα δικό του πνευματικό κεφάλαιο, έναν πλούτο, για να μην ζητιανεύει, ντροπιασμένα, στις ξένες πόρτες λογής- λογής ετερόκλιτα και δυσκολαφομοίωτα ξεροκόμματα και αποφόρια…

…Θέλουμε ακόμα να δώσουμε στη φαντασία του ορίζοντες, που να ταιριάζουν στη φύση της και ν` ακονίσουμε την καλαισθησία του στο ασύγκριτο σχολείο της γνήσιας δημοτικής παράδοσης…»[i]

 

Η σύγχρονη ζωή ξεθωριάζει την λαϊκή κληρονομιά και παράδοση που όμως είναι ο συνδετικός κρίκος με τα περασμένα. Παλιά η μεταβίβαση της πολιτιστικής παράδοσης γινόταν από την οικογένεια .Σήμερα η οικογένεια  έχει αλλάξει και η θέση της είναι εξασθενημένη. Οπότε καλείται το σχολείο, να καλύψει το κενό και να γίνει ο φυσικός διάδοχος της οικογένειας. Το σχολείο θα αποκαταστήσει την ασυνέχεια και οι μαθητές θα γνωρίσουν το παρελθόν.

«Είναι αλήθεια ότι ο ασφαλέστερος δρόμος που μας οδηγεί στη διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας περνάει από το σχολείο , την αίθουσα και το μάθημα . Εδώ είναι ο χώρος μελέτης και σπουδής όχι μόνο του παρόντος αλλά και – κυρίως – του παρελθόντος. Εδώ καλλιεργούνται τα όνειρα για ένα δυναμικό μέλλον, με ευοίωνες προοπτικές».[ii]

«Ο δάσκαλος λοιπόν καλείται να βοηθήσει τα παιδιά να ενσωματώσουν στις παλαιότερες γνώσεις τους τις καινούριες και να συνθέσουν τα ερεθίσματα και τις προηγούμενες εμπειρίες τους σε μια συνολική αντίληψη για τη λαϊκή μας παράδοση.»[iii]  

 Ο Λαϊκός πολιτισμός θέλει συντήρηση. Τι είδους όμως συντήρηση; Η κληρονομιά του παρελθόντος, πως θα ενωθεί με το παρών; Και ποιο θάναι το λαϊκό υλικό που θα χρησιμοποιήσουμε;

Ο Μερακλής Μ.Γ. αναφορικά με την συντήρηση του λαϊκού πολιτισμού επισημαίνει  ότι:

«η μεγαλύτερη ή μικρότερη χρονική διάρκεια πιστοποιεί τη βαθύτερη παιδαγωγική σημασία των λαογραφικών φαινομένων»

Για να αποκτήσει διαχρονικότητα και λειτουργικότητα ο λαϊκός πολιτισμός χρειάζεται προσαρμογή, αναπροσαρμογή και τροποποίηση των στοιχείων που περιέχει.

Το παιδί δικαιούνται να επικοινωνήσει με την πολιτιστική κληρονομιά αλλά κι εμείς έχουμε υποχρέωση να την αναστήσουμε αυθεντικά

Το εύκολο, το ευτελές και το ψεύτικο δεν μπορεί να έχει θέση στην εκπαίδευση. « Στο παιδί κάθε τι που θα δώσεις πρέπει να είναι καθαρό, λαμπικαρισμένο και τίμιο…»[iv]

Την παράδοση πρέπει να την δώσεις αυτούσια. Την αγάπη για το δικό μας.. Την γνώση για ότι  έχουμε ένα πλούτο ανεξάντλητο, που δεν τον έχει άλλος κανένας, χωρίς φανατισμούς και προγονοπληξίες.

Η ανάγκη για αυθεντική χρήση του λαϊκού υλικού, είναι προϊόν των σαρωτικών αλλαγών του 20^ου αιώνα, που συνοψίζονται στον όρο «παγκοσμιοποίηση» Η εξαφάνιση των εθνικών μουσικών και γλωσσών παραλληλίζεται με την εξαφάνιση αναρίθμητων βιολογικών ειδών. Έχει αναφερθεί το επιχείρημα ότι αν οι δάσκαλοι δεν γίνουν ενεργοί παράγοντες για τη διαιώνιση της εθνικής πολιτισμικής διαφοροποίησης, για παράδειγμα χρησιμοποιώντας αυθεντικό λαϊκό υλικό, συμβάλλουν στην εξουδετέρωσή του και στην τελική εξαφάνιση του. Στον  αντίποδα της ταχείας πολιτισμικής αλλαγής, άνθρωποι σε πολλά μέρη του κόσμου επιθυμούν να διατηρήσουν τη σχέση τους με το παρελθόν, αναβιώνοντας παλιούς χορούς και μουσική.

Η Χατζητάκη-Καψωμένου Χ. στην εισήγηση της σε συμπόσιο με θέμα, το παρόν του παρελθόντος, αναφέρει σχετικά: «Η σχετικά μεγάλη χρονική απόσταση από κοινωνικούς σχηματισμούς εκείνου του τύπου, τις παραδοσιακές λεγόμενες κοινωνίες, η τεχνολογική επανάσταση και η οικονομία της αγοράς, ο πρωταγωνιστικός ρόλος και η επίδραση των μέσων μαζικής επικοινωνίας στη ζωή των ανθρώπων έχουν μεταβάλει ριζικά τους όρους του παιχνιδιού . Το ερώτημα που τίθεται τώρα από τους επιστήμονες είναι τι στάση θα τηρήσουν απέναντι στην έκδηλη ανάγκη πολλών ανθρώπων να επαναπροσδιορίσουν και να προβάλουν στο πλαίσιο μιας ως επί το πλείστον ομογενοποιημένης κοινωνίας αυτό που οι ίδιοι χαρακτηρίζουν «η ταυτότητα μας», ανατρέχοντας σε παραδόσεις που υπαγορεύτηκαν στο παρελθόν από άλλες κοινωνικές ανάγκες».[v]

Ψάχνουμε την ανανέωση του ενδιαφέροντος γύρω απ` την λαϊκή παράδοση σαν έναν από τους δρόμους της αυτογνωσίας. Και η αυτογνωσία μας ενισχύεται περισσότερο, όπως υποστηρίζει ο Αναγνωστόπουλος Β., μέσα στην πολυπολιτισμική μας κοινωνία .  

«…Γιατί, δεν πρέπει να το κρύβουμε, με το να θέτεις ένα πρόβλημα, δεν το λύνεις. Με το να  πιστοποιείς μια κατάσταση, δεν την εξαλείφεις…Οπωσδήποτε, βρισκόμαστε σ` ένα κρίσιμο σημείο της πνευματικής μας ζωής. Η κρισιμότητα δε βρίσκεται στο ότι κάνουμε άσκημα πράματα, μα στο ότι δεν κάνουμε απολύτως τίποτα. Στο ότι δεν αποφασίζουμε τίποτα. Στο ότι δεν μας απασχολεί σχεδόν τίποτα. Ας κοιτάξουμε τουλάχιστον τους εαυτούς μας σε μερικούς από τους πιο καθάριους καθρέφτες της παράδοσης μας. Ίσως η ανάμνηση παλιών μεγαλείων, να μας τινάξει από τη νάρκη της κακομοιριάς μας. Ένας τέτοιος καθρέπτης είναι και η δημοτική μας παράδοση. Ας κοιταχτούμε πολλή ώρα εκεί μέσα. Ας πιούμε από το νερό της: 

Δεν είναι κρίμα να διψώ κι` η βρύση να είναι εμπρός μου; [vi]

Βέβαια τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται κάποια έφεση των νεοελλήνων προς την αυθεντική δημοτική μουσική, σε αντιδιαστολή προς τις φτηνές προσφορές. Σ` αυτό έχει συμβάλλει η προεργασία των Σίμωνα Καρρά, Δόμνας Σαμίου, Χρόνη Αηδονίδη κι άλλων δασκάλων. Όμως τα προβλήματα, για την αυτόχθονη μουσική παιδεία και την ερμηνεία της μουσικής μας ,παραμένουν.

Σήμερα ,σε πείσμα των τελευταίων καιρών είναι ανάγκη να προτείνουμε μια αναδημιουργία στη μουσική μας ταυτότητα .Στόχος μας πρέπει να είναι ένας εθνικός μουσικός τρόπος έκφρασης ,όπως τότε που η ζωή ,οι ανθρώπινες σχέσεις και η μουσική ήταν πολύ διαφορετικές απ` ότι σήμερα .[vii]  

Τα παιδιά δεν χρειάζονται όλα αυτά τα πρόχειρα κατασκευάσματα που γεμίζουν τα ράφια των βιβλιοπωλείων. Αυτό που χρειάζεται είναι να επικοινωνήσουν με την μουσική μας κληρονομιά να μπορούν να ακούσουν σημαντικά έργα από άλλες εποχές και σύγχρονα και από άλλους πολιτισμούς. Υποχρέωση μας είναι να δώσουμε αυτό το απόσταγμα της κληρονομιάς, ότι άντεξε στο χρόνο και ότι είναι δοκιμασμένο και καταξιωμένο. Γιατί δικά μας δεν είναι μόνο τα σημερινά, αλλά και τα πανάρχαια, αυτά που έρχονται σε μια αδιάκοπη συνέχεια από χιλιάδες χρόνια. Για αυτή «τη ροή την αδιάκοπη» ο Κ.Θ.Δημαράς[viii] στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σημειώνει: « μέσα στο παλιό βρίσκονται τα σπέρματα του νέου, μέσα στο νέο βρίσκονται επιβιώσεις του παλιού».

Τέλος, σκοπός μας πρέπει να είναι εκείνες οι διαδικασίες και οι πρωτοβουλίες που θα κατορθώσουμε να επανασυνδέσουμε, πέρα από την εξωτερική-φολκλορική γραφικότητα, το ήθος, τις αξίες, τα σύμβολα και τα μηνύματα αυτής της παράδοσης.

 

*Η Ελένη Κοσμετάτου είναι Σχολική Σύμβουλος Π.Α. Ιονίων Νήσων

---

[i] Σπύρος  Μελάς, «Στις πηγές της Εθνικής τέχνης» περιοδικό Ελληνική Δημιουργία, 62(1950),σελ.327

[ii] Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Λαϊκή παράδοση, αναβίωση και επιβίωση, σελ.32

[iii] Μωραΐτη Τζένη, 1998,Λαϊκή παράδοση και σχολείο, εκδ. ελληνικά γράμματα, σελ.14

[iv] Πολυξένη Ματέυ, Εφημερίδα Τα Νέα 7 Ιουνίου1997

[v] Χατζητάκη - Καψωμένου (2002)Οι πολιτιστικοί σύλλογοι και η παράδοση: Το πρόβλημα της αυθεντικότητας. Εισήγηση σε Επιστημονικό συμπόσιο σελ..371

[vi] Καραντώνης Αντρέας»Μερικοί στοχασμοί για το Δημοτικό τραγούδι». περιοδικό ελληνική δημιουργία,50(1950)σελ.336

[vii] Σουλακέλλης Θεοφάνης «ο λαϊκός μουσικός πολιτισμός στο σύγχρονο διαθεματικό σχολείο» περιοδικό ρυθμοί,39(2005)σελ.25

[viii] Ελληνική παράδοση,, σελ.107