ΓΙΑΝΗΣ ΚΟΡΔΑΤΟΣ. Κορυφαίος αγωνιστής και δάσκαλος του Έθνους

Συμπληρώθηκαν πέρσι 60 χρόνια από την έκδοση της Μεγάλης Ιστορίας της Ελλάδας*, του πρωτοπόρου Έλληνα μαρξιστή διανοητή, Γιάνη Κορδάτου**. Η έκδοση του γιγαντιαίου έργου των 13 τόμων και 8.100 σελίδων ολοκληρώθηκε το 1959, δύο χρόνια πριν το θάνατο του συγγραφέα. Η Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας αποτελεί έργο ζωής του χαλκέντερου εργάτη του....

πνεύματος, ο οποίος ήταν ο πρώτος Έλληνας διανοούμενος που προσέγγισε τα ιστορικά γεγονότα με τη μέθοδο του ιστορικού υλισμού.

Το έργο του Γιάνη Κορδάτου, ξεκινώντας από την Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως, που εκδόθηκε το 1934, και τερματίζοντας στην 13τομη ιστορία του, συνάντησε τη σφοδρή αντίδραση του ακαδημαϊκού και καθηγητικού κατεστημένου της χώρας, αλλά γνώρισε μεγάλη εκδοτική επιτυχία και εισήγαγε ουσιαστικά στην Ελλάδα τη μέθοδο του ιστορικού υλισμού στην εξέταση και ερμηνεία των ιστορικών, κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων.

Ο Γιάνης Κορδάτος κατατάσσεται μεταξύ των κορυφαίων Ελλήνων μαρξιστών διανοουμένων του 20ου αιώνα. Κοινωνιολόγος, πολιτικός, νομικός, αυτοδίδακτος ιστορικός, είναι μερικές από τις ιδιότητες που μπορούν να του αποδοθούν. Το έργο του, που αποτελείται από πολλές δεκάδες χιλιάδες σελίδες, περιλαμβάνει μελέτες για το εργατικό κίνημα και το αγροτικό ζήτημα της Ελλάδας, για τη θρησκεία, τη γλωσσολογία και την εθνολογία, τη νομική επιστήμη, την κοινωνιολογία, την αρχαία τραγωδία και φιλοσοφία, την ελληνική κεφαλαιοκρατία, αλλά και σπουδαίες μεταφράσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων κλπ.

Όμως, η μεγάλη αγάπη του ήταν η ιστορία. «Ο Κορδάτος παρουσιάζεται στον πνευματικό στίβο σαν ένας εραστής- στην πιο βαθιά έννοια που έχει η λέξη- της ιστορίας», ανέφερε χαρακτηριστικά ο καθηγητής Γιάννης Ιμβριώτης, μιλώντας στο φιλολογικό μνημόσυνο που οργανώθηκε στην μνήμη του το 1963.

Έργο σταθμό στην νεοελληνική γραμματεία αποτέλεσε το πρώτο του έργο, η Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, το οποίο εκδόθηκε το 1924, ενώ διεθνή απήχηση είχε το ‘’Νέα Προλεγόμενο στον Όμηρο’’, το οποίο αργότερα εντάχθηκε στην 13η Ιστορία του. Όλα τα έργα του βασίζονται στη μέθοδο του ιστορικού υλισμού, με όλες τις αρετές της προσέγγισης των γεγονότων και των προβλημάτων με επιστημονικό τρόπο, μακριά από τις καταστροφικές για την πατρίδα και την κοινωνία μας ιδέες του μεγαλοϊδεατισμού, του λογιοτατισμού, της ακαδημαϊκής καμαρίλας και της προγονολατρείας. Παράλληλα, όμως, στο έργο του Κορδάτου, συνυπάρχουν και πολλά από τα ελαττώματα και τις αδυναμίες των πρωτοποριακών έργων, που από μόνα τους ανοίγουν εντελώς νέους δρόμους προσέγγισης των γεγονότων.

Όμως, ο Γιάνης Κορδάτος δεν ήταν ένας διανοούμενος αποκομμένος από τα κοινωνικά δρώμενα, κλεισμένος στο καβούκι του και αφοσιωμένος στις μελέτες και τις έρευνές του. «Ήταν κορυφαίος Αγωνιστής και Δάσκαλος του Έθνους», επισημαίνει ο Κώστας Βάρναλης, ενώ και ο Ευάγγελος Γιαννόπουλος, αναφερόμενος στο έργο ‘’Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας’’, τονίζει χαρακτηριστικά: «Με αυτό ο Γιάνης Κορδάτος αναδείχνεται αυτό που πραγματικά υπήρξε. Ερευνητής, ακούραστος και ανήσυχος. Πνεύμα ευρύ με πρωτότυπες συλλήψεις. Νους κριτικός και πολυσύνθετος. Εργάτης της ιστορικής επιστήμης, αντικειμενικός και ευσυνείδητος. Θαρραλέος υπέρμαχος του δημιουργικού μαρξισμού».

Ο συγγραφέας της Μεγάλης Ιστορίας της Ελλάδας γεννήθηκε το 1891 στη Ζαγορά Πηλίου και πέθανε στην Αθήνα το 1961. Ως φοιτητής της Νομικής ήρθε σε επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες και το εργατικό κίνημα του Βόλου, ενώ στην Αθήνα φαίνεται ότι συμπορεύτηκε με τον κύκλο του Νίκου Γιαννιού, ηγέτη του Σοσιαλιστικού Κέντρου και δημοτικιστή.

Παρά την ενεργό στράτευσή του στην ιδεολογία του σοσιαλισμού, το Νοέμβριο του 1918 δεν μπόρεσε να λάβει μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (ΣΕΚΕ) γιατί απουσίαζε από την Αθήνα, αλλά λίγους μήνες αργότερα, τον Μάιο του 1919, προσχώρησε σε αυτό.

Την επόμενη πενταετία τον συναντάμε σε διάφορες επιτελικές θέσεις του Κόμματος και του δημοσιογραφικού οργάνου του, του Ριζοσπάστη. Τον Απρίλιο του 1920 εκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και ένα μήνα μετά αντιπρόσωπος του κόμματος στον Ριζοσπάστη. Τον Μάιο του 1921 εκλέχτηκε γραμματέας του ΣΕΚΕ, παραμένοντας στη θέση αυτή μέχρι τον Νοέμβριο του 1922.

Στις αρχές του 1924 ορίστηκε μέλος της λεγόμενης ‘’τριμελούς ΚΕ’’, η οποία εκτελούσε χρέη ηγεσίας του Κόμματος μέχρι τη διεξαγωγή του 3ου έκτακτου συνεδρίου του. Τον Νοέμβριο του 1922 ανέλαβε τη διεύθυνση του Ριζοσπάστη.

Η ‘’πολιτική καριέρα’’ του Γιάνη Κορδάτου ολοκληρώθηκε ουσιαστικά στα τέλη του 1924, όταν αποχώρησε από το ΚΚΕ (το νέο όνομα του ΣΕΚΕ) διαφωνώντας με τη θέση του Κόμματος για το Μακεδονικό. Από το Κόμμα διαγράφηκε οριστικά το 1927, χωρίς όμως ποτέ να απαρνηθεί τη μαρξιστική του ιδεολογία και την προσήλωσή του στις ιδέες της Αριστεράς.

Το Δεκέμβρη του 1944 συνελήφθη από τα όργανα της μεταξικής δικτατορίας , ενώ στη διάρκεια της Κατοχής στρατεύτηκε στις τάξεις του ΕΑΜ. Μεταπολεμικά δραστηριοποιήθηκε στην ΕΔΑ, της οποίας διετέλεσε μέλος του Γενικού της Συμβουλίου.

Ο Γιάνης Κορδάτος από πολύ νεαρή ηλικία έδειξε την κλίση του προς το γράψιμο και την έρευνα. Στα νεανικά του χρόνια αρθρογραφούσε σε διάφορα περιοδικά του Βόλου και λίγο αργότερα σε δημοτικιστικά περιοδικά, όπως Ο Νουμάς και τα Γράμματα της Αλεξάνδρειας. Μέχρι το 1925 αρθρογραφούσε σε κομματικά έντυπα, ενώ πολλά από τα άρθρα του αναφέρονταν στο αγροτικό ζήτημα, καθώς είχε εξελιχθεί στον κυριότερο αγροτιστή του ΣΕΚΕ.

Σταθμός στη συγγραφική πορεία του Κορδάτου αποτέλεσε η έκδοση του έργου Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως, το 1924. Ήταν ουσιαστικά το πρώτο έργο που βασίστηκε στον ιστορικό υλισμό στην Ελλάδα, προκαλώντας τις έντονες αντιδράσεις του καθηγητικού κατεστημένου και της επίσημης διανόησης της χώρας. Μάλιστα, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας έφτασε μέχρι το σημείο να αφορίσει το έργο και τον συγγραφέα του!

Μετά την αποχώρησή του από την ενεργό πολιτική, αφοσιώθηκε στην κοινωνιολογική και ιστορική έρευνα, εκδίδοντας πλήθος αυτοτελών μελετών, ενώ δημοσίευσε εκατοντάδες άρθρα σε περιοδικά κυρίως της Αριστεράς. Το 1939 ανέλαβε διευθυντής της σειράς ‘’Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων και Ποιητών’’ που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ιω. & Π. Ζαχαρόπουλου. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα αφιέρωσε στην ολοκλήρωση 13τομης Μεγάλης Ιστορίας της Ελλάδας, , ενός ‘’μεγαλόπνευστου’’, όπως χαρακτηρίστηκε, έργου, στο οποίο παρουσιάζεται η ιστορία του ελλαδικού χώρου από την προϊστορική εποχή μέχρι το 1924, γραμμένη με τη μέθοδο του ιστορικού υλισμού.

Αναφερόμενος στη Μεγάλη Ιστορία ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, τόνισε χαρακτηριστικά: «Είναι ένα συγγραφικό κατόρθωμα που προκαλεί κατάπληξη. Επιβάλλει σεβασμό και σε όσους διαφωνούν με τη μέθοδο ερμηνείας των ιστορικών γεγονότων που ακολουθεί ο Κορδάτους, […] είναι η πιο τολμηρή και πιο σημαντική προσπάθεια ενός ανθρώπου να συλλάβει συνθετικά και να περιγράψει αναλυτικά ολόκληρη την Ιστορία των Ελλήνων».

Από τα έργα του Γιάνη Κορδάτου, θα μπορούσαμε να σημειώσουμε τα εξής:

-Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 (1924)

-Αρχαίες θρησκείες και Χριστιανισμός (1927)

-Δημοτικισμός και Λογιωτατισμός (1927)

-Η Κομμούνα της Θεσσαλονίκης (1342-1349 (1928)

-Εισαγωγή εις την ιστορίαν της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας (1930)

-Ο Ρήγας Φεραίος και η εποχή του (1931)

-Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, 2 τόμοι (1932)

-Εισαγωγή εις την νομικήν επιστήμην (1939)

-Νέα προλεγόμενα εις τον Όμηρον (1940)

-Οι επεμβάσεις των Άγγλων στην Ελλάδα (1946)

-Η Παλαιά Διαθήκη στο φως της κριτικής (1947)

-Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου (1953)

-Τα Αμπελάκια και ο μύθος για τον συνεταιρισμό τους (1955).

-Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, 13 τόμοι (1956-1959)

-Σελίδες από την ιστορία του αγροτικού κινήματος στην Ελλάδα (1964).

-Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός, 2 τόμοι (1975)

 Επίσης, μετέφρασε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, καθώς και έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, τα οποία αποτέλεσαν μέρος της Βιβλιοθήκης Αρχαίων Ελλήνων Πεζογράφων και Ποιητών. Την εν λόγω σειρά ο Γιάνης Κορδάτος την επιμελήθηκε εξ ολοκλήρου, τη σχολίασε και τη διηύθυνε.

Θα μπορούσαμε να κλείσουμε το ‘’πόνημά’’ για τον Γιάνη Κορδάτο με την αναφορά του καθηγητή Ευτύχη Μπιτσάκη στον συγγραφέα και στο έργο του, ειδικότερα τη Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας.

«Ο Γιάνης Κορδάτος είναι ο σημαντικότερος από τους θεμελιωτές της μαρξιστικής επιστήμης της ιστορίας της χώρας μας. Χαλκέντερος ερευνητής και συγγραφέας, παρά τις πολιτικές και τις οικογενειακές τραγωδίες που έζησε, κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα τεράστιο έργο, που εντυπωσιάζει με την έκταση και το θεματικό του εύρος.

»Η Ελληνική Ιστορία (13 τόμοι) είναι το τελευταίο επίτευγμα, έργο ζωής του Κορδάτου. Όπως κάθε ανθρώπινο έργο και το έργο του Κορδάτου έχει αδυναμίες, που πέρα από προσωπικές ιδιαιτερότητες, εξηγούνται με βάση το επίπεδο των μαρξιστικών σπουδών στη χώρα μας και το πολιτικό και ιδεολογικό κλίμα της εποχής. Υπερτονίζοντας υπαρκτές αδυναμίες, οι περισσότεροι σημερινοί μαρξιστές ιστορικοί, αντιπαρέρχονται αυτό το έργο. Μεταχειρίζονται τον Κορδάτο σαν να μην υπάρχει. Ομογενείς Έλληνες Αριστεροί αγάπησαν τα βιβλία του Κορδάτου, μορφώθηκαν από αυτά τα βιβλία και άντλησαν από αυτά έλλογη πίστη και καρτερία στις τραγικές προπολεμικές και μεταπολεμικές συνθήκες για το ελληνικό αριστερό κίνημα.

»Ο Κορδάτος υπήρξε και θα παραμείνει δάσκαλος όσων αγωνίζονται για τον σοσιαλισμό στην πατρίδα μας».

 *Η «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας» του Γιάνη Κορδάτου κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις 20ος Αιώνας σε δερματόδετη έκδοση 13 τόμων και σε χαρτόδετη έκδοση 25 τόμων.  

** Διατηρούμε την ορθογραφία του ονόματος, όπως ο ίδιος ήθελε και υπέγραφε τα έργα του.   

ΠΗΓΗ