Αντιγόνη Κυρούση, υποψήφια διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης
Το κείμενο που δόθηκε στους εξεταζόμενους στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας έχει πολλά προβλήματα. Με μία μόνο ανάγνωση δυσκολεύεται και ο πιο συγκεντρωμένος αναγνώστης να καταλάβει τι θέλει να πει ο συγγραφέας του. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες.
Έχοντας σπουδάσει πολιτικές επιστήμες για πολλά χρόνια, γνωρίζω από προσωπική εμπειρία ότι η πολιτική φιλοσοφία είναι απαιτητική για τους περισσότερους φοιτητές του αντικειμένου, πολλώ δε μάλλον για μαθητές της τρίτης λυκείου, διαφορετικών προσανατολισμών. Αλλά δε νομίζω ότι το βασικό πρόβλημα στο εν λόγω κείμενο ήταν αυτό.
Η πηγή του κακού βρίσκεται αλλού. Διαβάζοντας πρώτη φορά το κείμενο, έμεινα μετέωρη. Ένιωσα ότι με μπέρδεψε η δομή του. Έχοντας ασχοληθεί με επιμέλεια ακαδημαϊκών κειμένων που έχουν μεταφραστεί από τα ιταλικά στα αγγλικά, δε...
μου ήταν καθόλου δύσκολο να αναγνωρίσω ότι το κείμενο ήταν μία επιεικώς προβληματική μετάφραση από το ιταλικό πρωτότυπο.
Το κείμενο που δόθηκε στους εξεταζόμενους στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας έχει πολλά προβλήματα. Με μία μόνο ανάγνωση δυσκολεύεται και ο πιο συγκεντρωμένος αναγνώστης να καταλάβει τι θέλει να πει ο συγγραφέας του. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες.
Έχοντας σπουδάσει πολιτικές επιστήμες για πολλά χρόνια, γνωρίζω από προσωπική εμπειρία ότι η πολιτική φιλοσοφία είναι απαιτητική για τους περισσότερους φοιτητές του αντικειμένου, πολλώ δε μάλλον για μαθητές της τρίτης λυκείου, διαφορετικών προσανατολισμών. Αλλά δε νομίζω ότι το βασικό πρόβλημα στο εν λόγω κείμενο ήταν αυτό.
Η πηγή του κακού βρίσκεται αλλού. Διαβάζοντας πρώτη φορά το κείμενο, έμεινα μετέωρη. Ένιωσα ότι με μπέρδεψε η δομή του. Έχοντας ασχοληθεί με επιμέλεια ακαδημαϊκών κειμένων που έχουν μεταφραστεί από τα ιταλικά στα αγγλικά, δε...
μου ήταν καθόλου δύσκολο να αναγνωρίσω ότι το κείμενο ήταν μία επιεικώς προβληματική μετάφραση από το ιταλικό πρωτότυπο.
Ανέτρεξα λοιπόν τόσο στο πρωτότυπο ("Il futuro della democrazia", Ed. Einaudi, 1984) όσο και στην αγγλική του μετάφραση ("The future of democracy", μετάφραση Roger Griffin, Polity Press, 1987) και το κείμενο ξεκαθάρισε μπροστά στα μάτια μου.
Το απόσπασμα ήταν το τελευταίο τμήμα του πρώτου κεφαλαίου, ελαφρώς διασκευασμένο από την επιτροπή, γεγονός που θα έπρεπε να αναγράφεται. Δεν πρόκειται λοιπόν για ένα αυτούσιο δοκίμιο, αλλά για τα συμπεράσματα του συγγραφέα μετά από δεκαεννέα σελίδες προβληματισμού. Χωρίς αυτή τη διευκρίνηση, το κείμενο ξεκινάει απότομα και ο αναγνώστης νιώθει σα να μπήκε σε μια κουβέντα απρόσκλητος, προς το τέλος της και συνεπώς του είναι δύσκολο να καταλάβει τι διακυβεύεται. Επίσης, πάλι αυθαίρετα, κόπηκε μια επεξηγηματική παρένθεση από το αρχικό κείμενο, στην πέμπτη παράγραφο του αποσπάσματος, στο σημείο που ο συγγραφέας κάνει μια αναφορά σε μια ρήση του Χέγκελ, παρενθετικά και χωρίς εμφανή για μας αιτιολογία. Με αυτόν τον τρόπο βέβαια οι εξεταζόμενοι μπλέχτηκαν ακόμη περισσότερο και ένιωσαν πως ό,τι μάθαιναν τόσα χρόνια στο μάθημα της έκθεσης ήταν λάθος: μπορεί ο καθένας να γράφει κάνοντας ασύνδετες παρεμβολές θεμάτων χωρίς αυτό να θεωρηθεί μεμπτό. Μάλιστα στο ερώτημα Β2.β ερωτώνται οι μαθητές για ποιο λόγο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την επίκληση στην αυθεντία του Χέγκελ. Η σωστή απάντηση θα ήταν "... αλλά και για να δώσει μια συνοχή στο κεφάλαιο του βιβλίου". Αυτό επεξηγούσε η παρένθεση που κόπηκε στη διασκευή αλλά αυτό δεν το έμαθαν ποτέ.
Επιστρέφοντας στο ζήτημα της ποιότητας της μετάφρασης, η αγγλική απόδοση του κειμένου είναι εξαιρετική. Ο Έλληνας μεταφραστής δεν πρέπει να βοηθηθηκε από κάποιον επιμελητή που να ήταν γνώστης της πολιτικής επιστήμης, όπως ο διακεκριμένος Richard Bellamy που έκανε την επιμέλεια της αγγλικής έκδοσης. Δυστυχώς στα ελληνικά χρησιμοποιήθηκε κυρίως η τακτική της πίστης απόδοσης η οποία οδήγησε σε δυσνόητο γραπτό λόγο, ενώ σε κάποια άλλα τον διαστρεβλωσε, δημιουργώντας ποικίλα προβλήματα κατανόησης. Κάπως σα να προέκυψε από χρήση του διαδικτυακού μεταφραστή Google, άγνωστος βέβαια το 1993 όταν και δημοσιεύτηκε το βιβλίο στα ελληνικά. Ενδεικτικά θα πω ότι μόνο η πρώτη φράση του κειμένου έχει ήδη έξι λάθη τόσο στην απόδοση του πρωτότυπου όσο και στην ίδια την ελληνική γλώσσα (συμφωνία χρόνων και συντακτικές ακροβασίες) και δεν είναι εκ τούτου καθόλου περίεργο το ότι προκαλείται σύγχυση στον αναγνώστη πριν καν προχωρήσει παρακάτω. Κι αυτό δε θα ήταν μεγάλο πρόβλημα αν δεν είχε ζητηθεί από τους εξεταζόμενους να αξιολογήσουν ως σωστή ή λάθος μια πρόταση που αναφέρεται σ’ αυτό ακριβώς το τμήμα του κειμένου (ερώτημα Β1.α): "Κυρίως οι νέοι αμφισβητούν τη δυνατότητα της δημοκρατίας να βασίζεται στους ενεργούς πολίτες".
Το απόσπασμα ήταν το τελευταίο τμήμα του πρώτου κεφαλαίου, ελαφρώς διασκευασμένο από την επιτροπή, γεγονός που θα έπρεπε να αναγράφεται. Δεν πρόκειται λοιπόν για ένα αυτούσιο δοκίμιο, αλλά για τα συμπεράσματα του συγγραφέα μετά από δεκαεννέα σελίδες προβληματισμού. Χωρίς αυτή τη διευκρίνηση, το κείμενο ξεκινάει απότομα και ο αναγνώστης νιώθει σα να μπήκε σε μια κουβέντα απρόσκλητος, προς το τέλος της και συνεπώς του είναι δύσκολο να καταλάβει τι διακυβεύεται. Επίσης, πάλι αυθαίρετα, κόπηκε μια επεξηγηματική παρένθεση από το αρχικό κείμενο, στην πέμπτη παράγραφο του αποσπάσματος, στο σημείο που ο συγγραφέας κάνει μια αναφορά σε μια ρήση του Χέγκελ, παρενθετικά και χωρίς εμφανή για μας αιτιολογία. Με αυτόν τον τρόπο βέβαια οι εξεταζόμενοι μπλέχτηκαν ακόμη περισσότερο και ένιωσαν πως ό,τι μάθαιναν τόσα χρόνια στο μάθημα της έκθεσης ήταν λάθος: μπορεί ο καθένας να γράφει κάνοντας ασύνδετες παρεμβολές θεμάτων χωρίς αυτό να θεωρηθεί μεμπτό. Μάλιστα στο ερώτημα Β2.β ερωτώνται οι μαθητές για ποιο λόγο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την επίκληση στην αυθεντία του Χέγκελ. Η σωστή απάντηση θα ήταν "... αλλά και για να δώσει μια συνοχή στο κεφάλαιο του βιβλίου". Αυτό επεξηγούσε η παρένθεση που κόπηκε στη διασκευή αλλά αυτό δεν το έμαθαν ποτέ.
Επιστρέφοντας στο ζήτημα της ποιότητας της μετάφρασης, η αγγλική απόδοση του κειμένου είναι εξαιρετική. Ο Έλληνας μεταφραστής δεν πρέπει να βοηθηθηκε από κάποιον επιμελητή που να ήταν γνώστης της πολιτικής επιστήμης, όπως ο διακεκριμένος Richard Bellamy που έκανε την επιμέλεια της αγγλικής έκδοσης. Δυστυχώς στα ελληνικά χρησιμοποιήθηκε κυρίως η τακτική της πίστης απόδοσης η οποία οδήγησε σε δυσνόητο γραπτό λόγο, ενώ σε κάποια άλλα τον διαστρεβλωσε, δημιουργώντας ποικίλα προβλήματα κατανόησης. Κάπως σα να προέκυψε από χρήση του διαδικτυακού μεταφραστή Google, άγνωστος βέβαια το 1993 όταν και δημοσιεύτηκε το βιβλίο στα ελληνικά. Ενδεικτικά θα πω ότι μόνο η πρώτη φράση του κειμένου έχει ήδη έξι λάθη τόσο στην απόδοση του πρωτότυπου όσο και στην ίδια την ελληνική γλώσσα (συμφωνία χρόνων και συντακτικές ακροβασίες) και δεν είναι εκ τούτου καθόλου περίεργο το ότι προκαλείται σύγχυση στον αναγνώστη πριν καν προχωρήσει παρακάτω. Κι αυτό δε θα ήταν μεγάλο πρόβλημα αν δεν είχε ζητηθεί από τους εξεταζόμενους να αξιολογήσουν ως σωστή ή λάθος μια πρόταση που αναφέρεται σ’ αυτό ακριβώς το τμήμα του κειμένου (ερώτημα Β1.α): "Κυρίως οι νέοι αμφισβητούν τη δυνατότητα της δημοκρατίας να βασίζεται στους ενεργούς πολίτες".
Η πρώτη παρατήρηση που κάνει κανείς είναι ότι η φράση αυτή είναι από μόνη της ασύντακτη. Η λέξη "κυρίως" ευρισκόμενη στην αρχή της πρότασης δημιουργεί σύγχυση ως προς το σε τι αναφέρεται. Διαβάζοντας το κείμενο στη μετάφραση καταλαβαίνουμε ότι η νέοι αμφισβητούν την απαίτηση συμμετοχής των ενεργών πολιτών σε ένα σύνολο τόσο παγιωμένων διαδικαστικών κανόνων όπως θεωρείται η δημοκρατία. Οι νέοι δηλαδή αμφισβητούν την ευελιξία των κανόνων της δημοκρατίας, κάτι που ενισχύεται με τη φράση "οι τυπικοί κανόνες της δημοκρατίας, που τόσο συχνά γίνονται αντικείμενο χλευασμού..." που συναντάμε στην τρίτη παράγραφο του κειμένου. Συνεπώς, η πρόταση που δόθηκε ως ερώτημα και βαθμολογείται με δύο μονάδες, ήτοι μισό σχεδόν βαθμό στα είκοσι, μπορεί να είναι τόσο σωστή όσο και λανθασμένη. Αξίζει νομίζω να σημειώσω ότι το ασύντακτο αυτό ερώτημα έρχεται να τεθεί πάνω σε δύο λάθη της μετάφρασης στα ελληνικά. Ο Bobbio στο πρωτότυπο λέει "Εάν η δημοκρατία είναι κατά κύριο λόγο ένα σύνολο διαδικαστικών κανόνων, πώς μπορεί να απαιτεί να βασίζεται σε 'ενεργούς πολίτες';" κι όχι "Αφού η δημοκρατία είναι κατά κύριο λόγο ένα σύνολο διαδικαστικών κανόνων, πώς μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να βασιζόμαστε στους 'ενεργούς πολίτες';". Η διαφορά βρίσκεται τόσο στη μορφή του λόγου (υποθετικός κι όχι αιτιολογικός), όσο και στο υποκείμενο του δεύτερου μέρους της πρότασης.
Τέλος, κατανοεί κανείς το μέγεθος της σύγχυσης που θα προκληθεί στη διόρθωση των γραπτών. Δε γνωρίζω ποιες θα είναι οι επίσημες οδηγίες που θα δώσει το Υπουργείο Παιδείας αλλά αυτές που δημοσιεύθηκαν στο διαδίκτυο χαρακτηρίζονται από μεγάλες αποκλίσεις ως προς το τι θεωρήθηκε ουσιώδες και επουσιώδες από αυτό το κακομεταφρασμένο κείμενο.
Είναι άξιο προβληματισμού το ότι αντιμετωπίστηκε με ασύντακτα ερωτήματα πάνω σ’ ένα δυσνόητο κείμενο, μια εξέταση από την οποία κρίνεται η προσπάθεια χρόνων αλλά και το μέλλον των σπουδών των εξεταζόμενων. Δείχνει το λιγότερο αδιάφορια και προχειρότητα και αυτό είναι πολύ λυπηρό.
Τέλος, κατανοεί κανείς το μέγεθος της σύγχυσης που θα προκληθεί στη διόρθωση των γραπτών. Δε γνωρίζω ποιες θα είναι οι επίσημες οδηγίες που θα δώσει το Υπουργείο Παιδείας αλλά αυτές που δημοσιεύθηκαν στο διαδίκτυο χαρακτηρίζονται από μεγάλες αποκλίσεις ως προς το τι θεωρήθηκε ουσιώδες και επουσιώδες από αυτό το κακομεταφρασμένο κείμενο.
Είναι άξιο προβληματισμού το ότι αντιμετωπίστηκε με ασύντακτα ερωτήματα πάνω σ’ ένα δυσνόητο κείμενο, μια εξέταση από την οποία κρίνεται η προσπάθεια χρόνων αλλά και το μέλλον των σπουδών των εξεταζόμενων. Δείχνει το λιγότερο αδιάφορια και προχειρότητα και αυτό είναι πολύ λυπηρό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια τα οποία είναι υβριστικά ή περιέχουν χαρακτηρισμούς δε θα δημοσιεύονται.